Η παγκόσμια συντηρητική στροφή

Αφορμή για τις γραμμές που διαβάζετε είναι ένα ωραίο άρθρο στο e-rooster που μας θυμίζει ότι υπάρχουν και άλλα σοβαρά θέματα προς συζήτηση εκτός από την «βαριά πολιτική». Θα συζητήσω εδώ μόνο το ερώτημα του συγγραφέα σχετικά με το αν η Βόρεια Ευρώπη (και θα συμπληρώσω και η Δυτική/Κεντρική) κάνει μια στροφή προς το συντηρητικότερο.

Η άποψή μου από τα χρόνια που ζω σε κάποιες από τις χώρες αυτές, αλλά και από ότι διαβάζω/βλέπω/ακούω είναι ότι πράγματι υπάρχει μια τέτοια στροφή. Σε σημείο μάλιστα που η Νότια Ευρώπη να δείχνει πλέον περισσότερο προοδευτική, σε ορισμένα σημεία. Σε κάποιο ποσοστό βέβαια η διαφορά οφείλεται στο ότι η κάθε χώρα βρίσκεται σε διαφορετική φάση του κοινωνικού της βίου. Οι νότιες χώρες, που σε τέτοια ζητήματα συνήθως ακολουθούν τις μεγαλύτερες, βρίσκονται τώρα εκεί που βρίσκονταν οι βόρειοι γείτονες πριν από κάμποσα χρόνια. Η στροφή αυτή, λοιπόν, είναι μάλλον παγκόσμιο φαινόμενο.

Στην Γερμανία, για παράδειγμα, οι νέοι γύρισαν σε κάποιο βαθμό την πλάτη στο λεγόμενο FKK, που αποτελεί για δεκαετίες μέρος της λαϊκής παράδοσης. [H FKK(Freikoerperkultur ,«Κουλτούρα του Ελευθέρου/Ακάλυπτου Σώματος») (δείτε στα Γερμανικά αλλά και στα Αγγλικά), προάγει την άνεση απέναντι στο γυμνό και την έλλειψη ντροπής για το σώμα ακόμα και σε μικτά περιβάλλοντα χωρίς να υπάρχει απαραίτητα σεξουαλική διάθεση. Έτσι ο γυμνισμός είναι συνηθισμένος στους χώρους ηλιοθεραπείας (πάρκα) και μπάνιου (θάλασσα, λίμνες, ποτάμια). Πέρα όμως από το FKK, οι περισσότερες σάουνες στην Γερμανία είναι μικτές και το να φοράει κανείς μαγιό δεν επιτρέπεται, μάλλον για λόγους υγιεινής. Ακόμα και τα αποδυτήρια γυμναστηρίων ήταν, παλαιότερα τουλάχιστον, μικτά.] Αλλά και στις ερωτικές σχέσεις οι νεότερες γενιές είναι μάλλον πιο συντηρητικές από τους γονείς τους, με μικρότερους αριθμούς ερωτικών συντρόφων κτλ. Παρόμοια παραδείγματα μπορεί να ακούσει κανείς και για την Ολλανδία, Δανία κτλ. Σε καμία από τις χώρες αυτές βέβαια ο συντηρητισμός δεν έφτασε στα επίπεδα της Αμερικής, όπου μπορεί κανείς να συλληφθεί αν το μαγιό του είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό (στο Μαϊάμι το μετράει ο ίδιος ο τοπικός σερίφης!). Επιπλέον έχω την εντύπωση ότι, τουλάχιστον στην Ευρώπη, η μεταβολή δεν αφορά εναγκαλισμό κάποιων αξιών που θεωρούνται σοβαρότερες. Δεν μιλάμε για παράδειγμα για μια στροφή προς τις παραδοσιακές αξίες όπως η οικογένεια (τα διαζύγια για παράδειγμα δεν νομίζω ότι μειώνονται, ούτε οι γεννήσεις παιδιών αυξάνονται).

Που οφείλεται αυτή η παγκόσμια στροφή; Κατά την γνώμη μου είναι συνδυασμός πολλών παραγόντων μερικούς από τους οποίους θα θέσω παρακάτω προς συζήτηση:

1. Οι παλαιότερες γενιές μεγάλωσαν σε ένα περισσότερο «επαναστατικό κλίμα» (σεξουαλική απελευθέρωση, κινήματα νεολαίας των δεκαετιών 50/60/70, χίπις) όπου πολλές παγιωμένες απόψεις και κοινωνικές νόρμες ετίθεντο σε αμφισβήτηση. Παρόλο που μεγάλο μέρος της ατζέντας των κινημάτων αυτών ήταν πολιτικό, οι κοινωνικές προεκτάσεις ήταν τελικά σημαντικότερες, επηρέασαν ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού και άφησαν πιο ανεξίτηλα σημάδια. Στις δεκαετίες εκείνες διακρίνει κανείς μία στροφή προς τις ανθρώπινες σχέσεις, ένα γενικά χαλαρότερο περιβάλλον και, παρά την αναταραχή, μία διάχυτη αισιοδοξία. Αντίθετα οι νεότερες γενιές βρέθηκαν σε ένα ήδη κοινωνικά φιλελεύθερο* περιβάλλον όπου δεν χρειάζεται κανείς «να αποδείξει» τίποτα (δυστυχώς δεν εκτιμάμε αυτά που μας προσφέρονται απλόχερα). Επιπλέον μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου η αβεβαιότητα συνεχιζόταν με αμείωτους ρυθμούς, μετατρέποντας σταδιακά την αισιοδοξία σε επιφύλαξη.

2. Οι πολιτικές και κυρίως οι οικονομικές συνθήκες σήμερα είναι πολύ διαφορετικές από ότι στο παρελθόν. Η στροφή των τελευταίων δεκαετιών προς «συντηρητικότερες» πολιτικές έφερε στο προσκήνιο και κάποιες συντηρητικές κοινωνικές φωνές (social conservatism)* . Οι όλο και πιο έντονοι ρυθμοί ζωής, οι διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις εκπαίδευσης και εργασίας, η κοινωνική πίεση για επιτυχία και αναγνώριση και ο ανταγωνισμός, δεν αφήνουν περιθώρια για ενδοσκόπηση, ενασχόληση με τις ανθρώπινες σχέσεις, εξερεύνηση της σεξουαλικότητας κτλ. Επιπλέον δημιουργούν άγχος και απαισιοδοξία, θανάσιμους εχθρούς της χαλαρής ατμόσφαιρας που είναι απαραίτητη σε μια προοδευτική* κοινωνία.

3. Tο φεμινιστικό κίνημα φαίνεται να έκανε στο μεταξύ κάποια στροφή. Αρχικά προήγαγε την ανάγκη της γυναίκας να ανακαλύψει και να αποδεχθεί την σεξουαλικότητά της, και να έχει τα ίδια δικαιώματα και απαιτήσεις με τον άνδρα και στον τομέα αυτό. Στην συνέχεια όμως, μάλλον λόγω φόβου προβολής της γυναίκας αποκλειστικά σαν σεξουαλικού αντικειμένου, αναδιπλώθηκε. Έτσι οι ίδιες γυναίκες που κάποτε διαδήλωναν για το δικαίωμα να μην φορούν σουτιέν τώρα εξανίστανται όταν μία γυναίκα εμφανίζεται γυμνόστηθη σε μία διαφήμιση. Στην πραγματικότητα αντιτίθενται βέβαια στην άνευ ορίων εμπορευματοποίηση του σώματος και της σεξουαλικότητας, προς τα έξω όμως (και προς στις νεότερες γενιές) μία τέτοια στάση εμφανίζεται σαν αντίθεση στο γυμνό και τον έρωτα.
Ακόμα χειρότερα έχω την αίσθηση ότι σε πολλές από τις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης η χειραφέτηση της γυναίκας παρεξηγήθηκε, δημιουργώντας ένα άσκοπο ανταγωνισμό μεταξύ των δύο φύλλων. Οι άνδρες και οι γυναίκες αντί να στέκονται δίπλα-δίπλα σαν ίσοι, στέκονται αντικριστά και αντιμέτωποι.
Ένα νέο κορίτσι που μεγαλώνει σε ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον θα αποφύγει, μάλλον εύλογα, να εμφανισθεί γυμνόστηθη μπροστά στον «αντίπαλο», που την «βλέπει σεξουαλικά».

4. Κάποιοι σοβαροί λόγοι σχετιζόμενοι με την υγεία, όπως η αύξηση των καρκίνων του δέρματος και η εξάπλωση του AIDS, έδρασαν καταλυτικά. Σκεφτόμαστε πλέον διπλά το να εκθέσουμε το σώμα στο ήλιο – ειδικά τα ευαίσθητα σημεία. Ενώ μια σχετικά «πλουραλιστική» σεξουαλική συμπεριφορά ενέχει πλέον και κινδύνους υγείας.

5. Ο συντηρητισμός που εκπέμπει πλέον ο κυρίαρχος πολιτιστικός πομπός, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Τα ισχυρά μέσα διάδοσης πολιτισμού που διαθέτει , όπως η κινηματογραφική και μουσική βιομηχανία, επηρεάζουν αποφασιστικά όλες τις περιοχές του πλανήτη. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως ο υφέρπων συντηρητισμός της Αμερικανικής κοινωνίας , που χρονολογείται από καταβολής του Αμερικανικού κράτους, εξελίχθηκε σε κυρίαρχη τάση επηρεάζοντας καθοριστικά το πολιτιστικό προϊόν της Αμερικής. Ο συντηρητισμός αυτός εκφράζεται με διάφορους τρόπους από την εχθρότητα απέναντι στο γυμνό σώμα μέχρι το φόβο ότι τα παιδιά θα καταστραφούν ανεπανόρθωτα αν ακούσουν ωμή γλώσσα κτλ. Το θέμα αυτό είναι τόσο μεγάλο και έχει τόσες προεκτάσεις που αξίζει το δικό του άρθρο. Ας πούμε απλά ότι όταν το Χολυγουντ αποφασίζει να εξοστρακίσει το γυμνό επηρεάζει ουσιαστικά τα ήθη όλου του πλανήτη.

6. Η δημιουργία νέων ισχυρών παγκόσμιων πόλων (Κίνα, Ινδία κτλ.) αλλά και η πρωτοφανής πλέον ευκολία παγκόσμιας επικοινωνίας, έφεραν στο προσκήνιο την φωνή άλλων πολιτισμών πέραν της Δύσης. Πολλοί από τους πολιτισμούς αυτούς όμως είναι ιδιαίτερα συντηρητικοί (παράδειγμα). Παρόλο που το φιλελεύθερο δυτικό μοντέλο είναι μάλλον πιο ελκυστικό παντού, δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε και την επιρροή αυτών των φωνών που γίνονται μέρα με την μέρα δυνατότερες. Επιπλέον η μετανάστευση αλλάζει το κοινωνικό σκηνικό των χωρών υποδοχής, προς το συντηρητικότερο.

7. Η κουλτούρα της εμμονής με την ασφάλεια που στις μέρες μας φαίνεται να εξαπλώνεται παντού. Το θέμα βέβαια αυτό είναι τεράστιο και δεν μπορώ να το αναλύσω εδώ. Ας πούμε απλά ότι μία κοινωνία που παθιάζεται με την ασφάλεια τείνει να κλείνει, ενώ ο φόβος δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος. Σε ένα περιβάλλον εγκληματικότητας για παράδειγμα εύκολα κάποιες συντηρητικές φωνές θα πείσουν κάποιους ότι οι νέοι θα γίνουν εγκληματίες αν δουν ένα γυμνό στήθος. Επιπλέον, η εισβολή στην ιδιωτική σφαίρα με πρόσχημα (μεταξύ άλλων) την ασφάλεια, αυξάνει την πίεση στο άτομο για συμβατότητα με τα θεωρούμενα αποδεκτά. Μια γυάλινη κοινωνία, είναι κοινωνία του μέσου όρου.

Είμαι σίγουρος βέβαια ότι πέρα από τους παραπάνω παράγοντες θα υπάρχουν πολλοί ακόμη που μου διαφεύγουν. (Στείλτε λοιπόν τα σχόλια σας!). Εξάλλου παραμένει το ερώτημα για το αν η στροφή αυτή προς τον συντηρητισμό είναι μία προσωρινή «μόδα» ή μία τάση περαιτέρω μεταμόρφωσης της κοινωνίας. Μιας και είμαι προσωπικά υπέρ των ελεύθερων και ανεκτικών κοινωνιών θα προτιμούσα το πρώτο. Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς για επιμέρους ζητήματα ηθικής θα πρέπει να είναι έτοιμος, ως ένα βαθμό, να ανέχεται τους τρόπους του άλλου.

* Στο άρθρο αυτό χρησιμοποιώ τις λέξεις «φιλελεύθερος», «συντηρητικός», «προοδευτικός» στις περισσότερες περιπτώσεις καθαρά με την κοινωνική τους σημασία και όχι με την πολιτική ή οικονομική τους έννοια. Παρόλο που οι διαφορές δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτες, δεν θα πρέπει να συγχέουμε τις διάφορες χρήσεις των όρων.